Un coche adianta un taxi cunha manobra perigosa. O taxista vólvese ao viaxeiro que leva atrás e dille: “Será papahostias o tío... Será pallaso... Viu vostede o pallaso que é o tío? O viaxeiro respóndelle: “Vostede veme a min facer trapalladas semellantes? A resposta confunde o taxista. “Eu son pallaso profesional e non fago ningunha cousa desas”, remata o viaxeiro, que non é outro que Joaquín León, Quin, o benxamín do trío de irmáns pallasos Pepín León.
“España é o único país do mundo no que a palabra pallaso úsase despectivamente. Xa estou afeito a que se chame pallaso a todo o mundo que fai unha trapallada”, explicábame resignado Quin nunha entrevista que lle realicei hai algúns anos por mor da chegada do Circo Olimpia a Vigo. A palabra pallaso converteuse, efectivamente, nun auténtico insulto, nun dos termos máis utilizados para descualificar e denigrar os demais: “Pallaso! Es un pallaso!”.
Recordo que cando era só un adolescente, un día na escola o profesor preguntounos que profesión nos parecía a máis necesaria para a sociedade. Médico, enxeñeiro, arquitecto, avogado... Case todos dixemos unha destas catro, pero un compañeiro respondeu: “Pallaso”. O profesor gabou a súa resposta e eu díxenme: “Pallaso, claro. Pois non necesita pouco o mundo que lle fagan rir, que lle acheguen un pouco de ledicia...”. E de poesía, diría hoxe, porque o pallaso desborda poesía tamén.
O pallaso non é, efectivamente, ese tipo de persoa que se descualifica cos seus actos e á que se refiren os que utilizan despectivamente unha palabra tan fermosa. Non, o pallaso non é ese tipo de persoa, senón todo o contrario: “O pallaso non é un personaxe, senón unha persoa; o máis humano dos seres humanos”, di Alex Navarro, pallaso el mesmo (traballou no Circo do Sol), mestre de pallasos (imparte cursos por todo o mundo) e creador da mellor web en español sobre tan fascinante mundo (http://www.clownplanet.com/).
O neno interior
O pallaso é o máis humano dos seres humanos porque, coma quere Ana María Matute (“o neno non é un proxecto de home, senón que o home é o que queda do neno que foi”), non matou o neno que leva dentro, segue sendo un neno. O pallaso, coma Xesús, deixa que os nenos se achéguen a el. O pallaso, coma Xesús, fíxose coma un neno. “Un pallaso é un neno zoupón de cero a doce anos”, dicíame noutra entrevista Adolfo Maguna, que leva máis de trinta anos sendo o pallaso Popín. “Os nenos de catro ou cinco anos e as persoas con síndrome de Down son clowns naturais?, explica nos seus cursos Eric De Bont, un dos principais mestres de clown de Europa, fundador dunha escola internacional en Eivissa. O pallaso, coma o neno, descobre cousas cada segundo e busca compartilas cos demais, facelos cómplices. O pallaso, di Jesús Jara no seu fermosísimo libro O clown. Un navegante das emocións, “é coma o neno que necesita que os seus pais participen constantemente da súa aprendizaxe e da súa constante evolución. “Mira, papá, mira o que fago... Mira, mamá, mira o que sinto... Mirade. Mirade e mirádeme: este son eu, isto emocióname, isto descubrín... Quero ir alá... Podo ir alá?”.
Por iso, calquera mestre de clown que se prece non cesa de repetir que cada un leva dentro un neno, un clown, e que se trata só de deixarmos saír ese neno, ese clown único e intransferíbel. “Sei un pallaso, se ti mesmo” é a consigna. O pallaso existe xa dentro dun mesmo, é un mesmo. Coma di o actor e director de cine italián Roberto Benigni, “o actor inventa ou interpreta un personaxe, mentres que o pallaso é el mesmo”. “O pallaso está dentro de cada un de nós. É cuestión de deixármolo saír, de botarmos abaixo os muros que edificamos para protexérmonos, de quitármonos as caretas que nos fomos pondo cos anos”, explica Navarro na súa web. “Sermos pallaso é deixarmos saír ao neno que levamos dentro, abrirmos a porta á tolemia interna, conectármonos cunha dimensión que sempre estivo aí. Un pallaso auténtico é aquel que non actúa, senón que é, que non se agocha detrás da careta da maquillaxe ou do nariz (se os leva)?”.
O pallaso é o máis humano dos seres humanos non só porque encerra nel o mellor dos homes, senón tamén porque é quen de sacar dos demais o mellor deles, de provocar que o saquen, coma expresa moi ben a seguinte anécdota do xenial Charly Rivel contada por Navarro: “Cando entrou na pista para principiar a súa actuación, un neno, que probabelmente vía un pallaso por primeira vez, comezou a chorar desesperadamente. Como o público estaba máis pendente do neno que do pallaso, Charly achegouse a el para facerlle unha garatuxa e tentar acougalo, pero o efecto foi o contrario. Charly, que coñecía profundamente a psicoloxía infantil, retirouse ao centro da pista e principiou tamén a chorar desconsoladamente, solidariamente. O neno calou de súpeto, cos ollos abertos como pratos pola sorpresa de descubrir que aquel ser vermello e amenazador sabía expresarse tamén coa mesma linguaxe tan transparente e directa: o choro. Sen deixar de chorar, Rivel achegouse outra vez o neno, que, xa acougado e mirándoo electrizado, quitouse o chupete da boca e deullo a Charly nun acto de solidariedade primixenia”.
A festa dos fracasos
O pallaso, coma o neno, está sempre alerta e dispoñíbel para participar, para imitalo todo, para tentar facelo todo por si. “Eu só, eu só!”, di o neno cando a súa nai quérelle axudar a realizar calquera cousa. “Eu só, eu só!”, di tamén o pallaso. Pero o pallaso, coma o neno, non sabe, trabúcase, cae, fracasa. “Benvidos á festa dos fracasos”, dilles sempre De Bont aos seus alumnos de clown. O pallaso amosa a poesía que hai no fracaso humano, nos defectos. Sostén un espello relativizador diante dos nosos ollos. “Oíches dicir que gañar está ben? Pois eu dígoche que perder tamén está ben. As batallas pérdense coa mesma dignidade coa que se gañan”, escribiu Mark Twain.
O pallaso, coma di De Bont, é “un barril de desesperación”: desesperación polos seus fracasos, porque non acerta a facer ben aquilo que se propón, e desesperación tamén pola súa procura desesperada da complicidade dos demais. O pallaso, coma o neno, fai da complicidade dos demais unha auténtica necesidade (“Mira, papá, mira o que fago... Mira, mamá, mira o que sinto”, como apuntaba Jara).
O fracaso non amedrenta o pallaso. Non o condena á inactividade nin moito menos a agocharse, a erguer un muro tras o que protexerse, a meterse dentro dunha coiraza. Non o retrae ou illa. Non o converte en antisocial ou individualista. O pallaso, coma o neno que se caeu, volve á carga con máis ímpeto, sempre a peito aberto, espido, transparente. O pallaso é transparente ata cando tenta agochar. Transparente e vulnerábel. A súa transparencia, a súa nudez fano vulnerábel. Unha transparencia, unha nudez das que dan fe os seus ollos, a súa mirada. “Os seus sentimentos escapan polos seus ollos coma o fume pola cheminea, de xeito natural, irrefreábel, case involuntario”, di Jara. “Se un clown non nos mira, non existe”, advirte. Unha mirada –segue o autor– que “é unha porta aberta para comunicar”; “un diario aberto a través do cal recibimos permanentemente información sobre as súas intencións, ilusións, experiencias, decepcións, medos, desexos”; “unha chiscadela de complicidade, unha invitación á confidencia”. “E perante esa nudez, perante tanta dignidade para amosarse, ao público só lle queda unha resposta, unha actitude: o respecto e a admiración”, sentencia Jara.
É este monumento á dignidade o que desprezamos cando tentamos descualificar alguén chamándoo pallaso.
Publicado na revista 'Ollo Público' de Vigo en 2009
No hay comentarios:
Publicar un comentario